خانواده درمانی و درمان خانواده

خانواده درمانی نوعی مشاوره است که در جهت بالا بردن کیفیت زندگی به اعضاء خانواده کمک می‌کند. این مدل روانشناسی می‌تواند تا حد زیادی تنش‌ها و مناقشات میان اعضاء را رفع کند. طراحی رویکرد و برنامه درمانی این نوع روانشناسی براساس شرایط و وضعیت حاکم بر خانواده‌های تحت درمان متفاوت می‌باشد. همچنین تاثیرات و پیامدهای مثبت این روش تا مدت‌ها در خانواده‌ها قابل مشاهده و ماندگار است. برای بررسی کامل انواع خانواده درمانی و نقش آن در هر یک از اعضای خانواده تا انتها همراه ما باشید.

خانواده درمانی چیست؟

خانواده درمانی به مجموعه‌ای از راه‌ها و روش‌های درمانی گفته می‌شود که تمام افراد خانواده را در بر می‌گیرد. در واقع این نوع درمان بر تمامی افراد خانواده تمرکز دارد. این روش درمانی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که یکی از اعضاء خانواده به شدت دچار مشکل شده باشد، به نحوی که مشکل پیش آمده سایر اعضاء را نیز درگیر کرده باشد.

تکنیک های مورد استفاده در مشاوره درمان خانواده کدامند؟

بهترین و کارآمد‌ترین تکنیک‌های خانواده درمانی از نظر متخصصین مشاوره و روانشناسان عبارتند از:

• هدیه خانواده
  بهترین تکنیکی که می‌توان از آن استفاده کرد تکنیک هدیه خانواده است. برای استفاده از این تکنیک می‌توان از وسایلی که در دسترس دارید استفاده کنید. سپس از اعضاء خانواده بخواهید به کمک این وسایل هدیه‌ای بسازند. بعد از ساخت هدایای مختلف به دست افراد، آن را درون کیسه‌ای که مخصوص هدایا آماده کرده‌اید قرار دهید. این تکنیک با هدف نحوه تصمیم گیری و انجام وظیفه هر یک از اعضاء می‌تواند سودمند واقع شود.
• ژنوگرام
  ژنوگرام یکی از جدیدترین تکنیک‌های ارائه شده در زمینه خانواده درمانی است که توسط متخصصان روانشناسی خانواده بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرد. هدف اصلی این تکنیک بالا بردن روابط عاطفی افراد خانواده است. با استفاده از ژنوگرام افراد دو دسته اطلاعات را در اختیار یکدیگر قرار می‌دهند. دسته اول اطلاعات میان افراد خانواده است و دسته دوم شامل اطلاعاتی مانند خاطرات مهم و احساسات عاطفی افراد نسبت به یکدیگر می‌باشد.

• آینه و انعکاس
  این تکنیک به کمک دو نفر از اعضاء خانواده اجرا می شود. به این صورت که یکی از افراد  از فرد دیگر خانواده میخواهد در ۱ متری او قرار بگیرد و کارهای او را تقلید کند. این تکنیک باعث ایجاد حس همکاری و هماهنگی میان افراد خانواده می شود. همچنین سبب می شود تا افراد روبه روی هم قرار بگیرند و از طریق نگاه کردن با هم رابطه برقرار کنند.

انواع روش های خانواده درمانی کدام است؟

روش‌های مختلفی برای خانواده درمانی ارائه می‌شوند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

۱. ساختاری:

در این روش درمانی تمرکز اصلی بر روی روابط میان اعضاء خانواده است. بنابراین برای بهبود اساس و پایه‌های خانواده بر روی روابط اجتماعی افراد کار خواهد شد. همچنین در این روش به خانواده کمک می‌شود تا از الگو‌های نادرست دور شده و به سوی الگوهای صحیح پیشروی کند.

۲. راهبردی یا استراتژیک:

روانشناسان این روش درمانی را روشی ترکیبی می‌دانند زیرا از ترکیب چندین روش مختلف به وجود می‌آید‌. این روش دارای چندین مرحله مهم و اساسی است و  دستیابی به نتیجه مطلوب در گرو طی کردن این مراحل است. مرحله کوتاه اجتماعی، شناسایی مشکل، تعامل، تعیین هدف و تعیین وظیفه، مراحل این روش درمانی هستند.

۳. سیستمی:

روش سیستمی یکی از انواع روش‌های خانواده درمانی است که شامل کل اعضاء خانواده می‌شود. هدف از این نوع درمان بررسی ارتباط و تعامل میان افراد خانواده در جهت رفع اختلافات و ارتقاء تعاملات آن‌ها است.

۴. روایت درمانی:

این روش درمانی یکی از موثرترین راه‌ها جهت رفع و رجوع مشکلات افراد خانواده است. روانشناسان با استفاده از این روش، فرد دارای مشکل در خانواده را شناسایی می‌کنند. سپس با به کار گیری راهکارهای مختلف احساس قدرت و اعتماد به نفس را در او برانگیخته می‌کنند. به این ترتیب فرد میان خود و مشکلاتش دیواری ایجاد کرده و روایتی جدید از زندگی را برای خود در آینده می‌نویسد.

۵. بین نسلی:

روش خانواده درمانی بین نسلی راهی است که به وسیله آن می‌توان انواع مسائل و مشکلات موجود در خانواده‌ها را حل و فصل کرد. روش استفاده از این روش به این شکل است که ابتدا روانشناس به بررسی نحوه تعاملات و ارتباط میان افراد خانواده در نسل‌های مختلف می‌پردازد. سپس با بررسی و تحلیل مسائل موجود مشکل را ریشه یابی کرده و در نهایت راهکاری متناسب با آن را ارائه می‌دهد.

۶. ارتباط درمانی:

این روش درمانی یکی از موثرترین راه‌ها برای حل مشکلات خانواده‌هایی است که از عدم ارتباط مناسب میان اعضاء رنج می‌برند. این معضل اغلب میان زوجین دیده می‌شود که نشات گرفته از اختلاف فرهنگی و متفاوت بودن تجربیات است. در این روش مهارت‌های کاربردی و موثری به اعضاء خانواده ارائه می شود تا به وسیله آن‌ها کیفیت زندگی خود را ارتقاء دهند.

۷. آموزش روانشناختی:

در این روش از خانواده درمانی متخصصان روانشناسی اقدام به آموزش خانواده‌هایی می‌کنند که یکی از اعضاء آن‌ها دارای مشکلات روانی است. این روش روشی حمایتی است که در جهت بالا بردن توانایی و قدرت سایر اعضاء در برخورد با فرد بیمار به کار برده می‌شود. این روش درمانی دارای اهدافی همچون آموزش و پشتیبانی، کمک به درمان از طریق دارو و انتقال تجربیات و اطلاعات به اعضاء خانواده است.

مزایا و فواید مهم استفاده از خانواده درمانی کدامند؟

مزایای استفاده از خانواده درمانی در خانواده‌های مختلف متغیر هستند. در حقیقت این فواید و نکات مثبت بر اساس نوع خانواده و نوع مشکل موجود متفاوت هستند.‌ با این حال می‌توان ایجاد رویکردها و نگرش‌های سالم و منطقی در خانواده را از مهم‌ترین فواید این روش درمانی دانست. همچنین ارتقاء سطح تعامل و تعیین وظایف و نقش افراد در خانواده و بالا بردن توانایی افراد در حل مشکلات از دیگر فواید استفاده از این نوع درمان هستند.

خانواده درمانی چگونه می تواند کمک کند؟

خانواده درمانی به اشکال مختلف می‌تواند کمک کننده باشد که مهم‌ترین آن ها شامل موارد ذیل هستند:

1. کمک در جهت سازی والدین در خانواده.

2. کمک به رفع مشکلات و معضلات زناشویی.

3. کمک به سازگاری تمام اعضاء خانواده با تغییرات بزرگی که در خانواده روی داده‌اند؛ مانند مرگ یکی از اعضاء خانواده.

4. کمک به تمام اعضاء خانواده برای برقراری ارتباط با یکدیگر و بیان احساسات خود.

5. کمک به رفع مناقشات و اختلافات میان فرزندان خانواده.

6. کمک به حل مشکلات متعدد و مختلف خانواده بعد از جدایی والدین از یکدیگر.

7. کمک به مقابله اعضاء خانواده با بیماری و یا مرگ.

8. کمک به جلوگیری از خشونت والدین و ضرب و شتم در خانواده

هدف از به کارگیری روش های درمانی در خانواده چیست؟

اهداف به کارگیری روش خانواده درمانی بسیار متنوع هستند اما می‌توان گفت حل مشکلات آزار دهنده درون خانواده مهم‌ترین و اصلی‌ترین هدف است. مدیریت موقعیت‌های بحرانی، مدیریت موقعیت‌های ویژه در زندگی  افراد و برقراری جوی دوستانه و همدل در خانواده از دیگر اهداف تعیین شده هستند. افزایش عملکرد مثبت خانواده، تغییر ساختار ارتباطات خانواده و بالا بردن قدرت حل مشکل دیگر هدف‌هایی هستند که با این روش درمانی می‌توان به آن‌ها دست یافت.

نحوه عملکرد روانشناس در جلسات خانواده درمانی چگونه است؟

در جلسات خانواده درمانی روانشناس چندین نفر از اعضاء خانواده را جهت بررسی مشکلات و مسائل دعوت می‌کند. سپس روانشناس از تک تک افراد می‌خواهد به بیان دیدگاه‌ها و احساسات خود در خصوص مشکل یا مشکلات پیش آمده بپردازند. سپس با توجه به اظهارات افراد، روانشناس یا مشاور متخصص به شناسایی منشاء مشکلات و نقاط قوت خانواده مربوطه می پردازد. در مرحله بعدی با در نظر گرفتن مسائل عنوان شده مشکلات را از دیدگاه‌ها و جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار می‌دهد. در نهایت نیز با کمک اعضاء خانواده بهترین و مناسب‌ترین راهکار ممکن را ارائه می‌دهد.

نکته: لازم به ذکر است که تعداد جلسات این نوع درمان تقریبا ۱۲ جلسه بوده و هر جلسه حدودا ۵۰ تا ۶۰ دقیقه طول خواهد کشید. البته شرایط خانواده و نوع مشکل و تعداد مشکلات می‌توانند بر روی تعداد جلسات درمانی تاثیر گذار باشند.

چرا خانواده درمانی از اهمیت بالایی برخوردار است؟

دلایل بسیاری برای اثبات اهمیت خانواده درمانی وجود دارند. مهم‌ترین اهمیت این نوع درمان کمک به اعضاء خانواده برای درک بهتر و کسب مهارت‌های سازش با یکدیگر است. همچنین به کار گیری این روش درمانی باعث حل بسیاری از مشکلاتی ریز و درشتی می‌شود که گاهی پشت گوش انداخته می‌شوند؛ غافل از اینکه این مشکلات در آینده می‌توانند اساس و بنیاد خانواده را زیر سوال برده و یا آن را به کلی نابود نمایند.

سخن پایانی

با انجام روش‌های خانواده درمانی می‌توان سلامت خانواده را برای مدت‌های طولانی تامین کرد. باید این نکته را مورد توجه قرار داد که سلامت خانواده بنا به دلایلی در موقعیت‌ها و شرایط خاص تغییر می‌کند. بنابراین لازم است در خصوص حفظ سلامت روانی و جسمی افراد خانواده خود حساس بود و همواره کل اعضاء را در قالب سیستمی منسجم و یکپارچه حفظ کرد. برای این کار استفاده از روش درمانی خانواده بهترین گزینه و انتخاب است.